Je hebt het vast wel eens meegemaakt tijdens een gezellig spelavondje met je vrienden. Het is lang gezellig, er staan hapjes en drankjes op tafel. Uiteraard wordt er gelachen om degene die aan het verliezen is. De verliezende partij kan de grapjes wel een tijdje aanhoren, maar een net iets te joviale persoonlijke en gevoelige opmerking doet iets knappen. Het bord met pionnetjes wordt ineens van tafel gesmeten. Het kantelpunt is bereikt. Vanaf dat moment is het genoeg geweest, geen grapjes meer. De gezellige ongedwongen sfeer van zo even zit er ineens niet meer goed in.
Ook bij een van de belangrijkste sferen in het leven van de mens zat de sfeer er voor lange tijd goed in, namelijk de atmosfeer. Nu horen we vandaag de dag dat er steeds meer CO2 in de atmosfeer terecht komt en dat dat klimaatverandering teweegbrengt. In deze blog duik ik dieper (feitelijk hoger) in de atmosfeer. Wat is de atmosfeer nu precies? Leven wij in een broeikas? Hoe lang kunnen we doorgaan met grapjes maken?
Wat is de atmosfeer?
De atmosfeer wordt ook wel dampkring genoemd en bevindt zich tussen de aardkorst en de ruimte in. In feite is de atmosfeer een soort taart met verschillende op elkaar gestapelde lagen. Van laag naar hoog: de troposfeer, stratosfeer, mesosfeer en thermosfeer. Ter verduidelijking, we hebben het hier niet over de biosfeer en lithosfeer (die behelzen de natuur en de aardkorst) of de grenosfeer, bladosfeer en nimosfeer (deze bestaan niet eens!).
Enfin, terug naar de atmosfeer. De atmosfeer maakt het leven op aarde mogelijk. Door de zwaartekracht van de aarde worden gassen zoals stikstof, zuurstof en ook CO2 samengeperst in de troposfeer, de onderste laag van de atmosfeer. Hier bevindt zich 99% van de massa van alle gassen.
Gezellige ongedwongen sferen: oh oh oh (o)zon
De troposfeer is eivormig en ligt tot 8 km boven de polen en 16 km boven de evenaar. In deze sfeer neemt de temperatuur per km omhoog de lucht in met 6,5 °C af. Eigenlijk heb je in de hele atmosfeer twee pionnen op het speelbord:
- Luchtdruk
- Temperatuur
Er geldt: hoe hoger je komt, hoe hoger de luchtdruk. Geldt dat ook voor temperatuur? Nee. In de laag boven de troposfeer, de stratosfeer (tussen gemiddeld 12 en 50 km hoogte), neemt de temperatuur juist weer toe naarmate je hoger komt. Dus wanneer de richting van de temperatuurverandering verandert kom je in een nieuwe sfeer terecht.
In de stratosfeer wordt het druk op het speelbord. Hier ligt namelijk de ozonlaag op 20 tot 30 km hoogte. Deze laag beschermt tegen schadelijke UV-straling van de zon die onder andere menselijke en organische cellen kapot maakt. Ozon ontstaat tijdens een spelletje waarbij UV-straling zuurstof (O2) splitst in twee O1’tjes. Als een los O1’tje een O2’tje ontmoet, dan vormen ze als drietal het team O3, oftewel onze beschermengel ozon (KNMI). Geen grapjes maken over zon en ozon, want zonder is er geen leven op aarde. Boven de stratosfeer ligt de mesosfeer, hier daalt de temperatuur weer. In de daarboven liggende sfeer, de thermosfeer, stijgt de temperatuur weer. Meso en thermo spelen hun eigen spel met de atmosferische pionnen in een potje waar een bedrukte sfeer hangt.
Leven wij in een broeikas?
Ja, en gelukkig maar. Broeikasgassen fungeren als een warme deken over de aarde en hebben een broeikaseffect, wat leven op aarde mogelijk maakt. Het broeierigste broeikasgas is natuurlijk CO2… Goeie gok, maar nee, waterdamp is verrassend genoeg het broeierigst. Andere broeikasgassen zijn methaangas, ozon en distikstofoxide (lachgas). Al deze gassen samen houden de broeikas levend.
Maar doordat wij mensen steeds meer broeierige gassen toevoegen, wordt de warme deken alsmaar dikker. Zo dik, dat wanneer je eronder zou liggen, je spontaan begint te zweten. Niet echt lekker. Die dikker wordende deken warmt de lucht verder op en zorgt ervoor dat ijskappen en gletsjers sneller smelten. Daarnaast houdt warmere lucht meer waterdamp vast, met als gevolg een nog dikkere deken en broeierigere broeikas. Dit hele proces noemen ze ook wel mooi een ‘reinforcing feedback loop’. Het effect van deze loop is dan weer minder mooi, namelijk de toenemende opwarming van de aarde met klimaatverandering als gevolg.
Hoe lang kunnen we nog doorgaan met grapjes maken?
In principe hebben we de grenswaarde van het kantelpunt van een net iets te joviale persoonlijke en gevoelige grap al lang bereikt. De klimaatpionnetjes op het bord kunnen ieder moment van tafel gesmeten worden. Toch proef ik in de samenleving een relatief ongedwongen warme sfeer wat betreft klimaatverandering. Hoe lang willen we de wereld nog laten regeren door grappenmakers? De volgende grap kan zo maar eens de laatste zijn. Zoals gezegd, de sfeer zát er dus goed in.