Ruud Veltenaar vertelt het opgewekt, in een spraakwaterval die klettert over stenen als psychologie, economie en filosofie. Maar de kern van zijn boodschap is behoorlijk angstaanjagend, want Ruud voorziet een integrale instorting van de meest eminente systemen en instituten in onze maatschappij, waaronder de zorg, het onderwijs en natuurlijk ook de landbouw, omdat we onvoldoende bereid en in staat zijn deze systemen te transformeren naar waarvoor ze wezenlijk bedoeld zijn. “Op kleine schaal en in de onderstroom zie ik wel veranderingen, maar het grootkapitaal, de zittende macht, de politiek zijn hier niet of nauwelijks mee bezig. En hoewel we misschien een transitie in het onderwijs of in de landbouw nog wel zullen kunnen vormgeven, zijn er grotere problemen die niet worden opgelost. Zoals de problemen met de economie, die zou moeten veranderen van een ‘all for one’ naar een ‘one for all’ economie. En ik voorzie ook niet dat 1,3 miljard consumenten binnen de planetaire grenzen gaan komen, simpelweg omdat ze niet bereid zijn het offer te brengen dat daarvoor nodig is.”

Alles stort in

Het gevolg is, zegt Ruud: een ecologische, economische en sociale instorting van ons systemen en dat is niet voor de eerste keer. Dat hebben we al zes keer eerder als beschaving meegemaakt en steeds hebben we dat alleen maar aan onszelf te danken, zegt Veltenaar. “De podcast die wij samen opnemen, duurt iets meer dan een uur. In die tijd zijn er alweer zes of zeven diersoorten uitgestorven, soorten die er al miljoenen jaren zijn. Hoe belangrijk is dat, vroeg iemand aan mij tijdens een lezing. Hoe relevant zijn deze soorten? Tja, hoe relevant is de wolharige mammoet of de chimpansee, dieren die iets dichter bij ons staan. En hoe belangrijk zijn mensen?”

Ter geruststelling: we hebben al vijf keer eerder een grote uitsterving meegemaakt. Dat was miljoenen jaren geleden, toen vulkaanerupties in de oceaan meer dan 80 procent van het leven uitwisten. En daarna nog een keer, 65 miljoen jaar geleden, door de inslag van een meteoriet in New Mexico, je weet wel, waarbij alle dinosauriërs uitstierven. Ruud: “Zo’n grote ramp als zal zich niet voltrekken, toen verdween ruim 90 procent van al het leven op aarde.”

Als je nu goed om je heen kijkt, zie je dat het proces van ineenstorting zich elke dag verder voltrekt. De planeet warmt op en er sterven elke dag al tienduizenden mensen door klimaatverandering. “Elke dag zijn dat er 25.000. Omdat het vier uur vliegen van ons vandaan gebeurt, kijken we er niet naar om.” Stijgt de temperatuur met 2,5 tot 3 graden, dan worden dat volgens de VN dertig keer zoveel mensen, dus in een maand sterven er dan meer mensen dan er nu in Nederland wonen.”

Verlangen naar de ontketende toekomst

In zijn boeken, tijdens de colleges op Nyenrode, in alle lezingen: Ruud vertelt iedereen die het maar wil horen dat de toekomst meer dan zorgelijk is. En hij zegt erbij: dat is helemaal niet erg. “Ik denk dat we daar niet met angst en onzekerheid naar moeten kijken, maar vanuit verlangen, vanuit het besef dat de wal het schip keert. Want deze ontwikkeling is namelijk de enige werkzame kuur tegen de waan van de dag. Het dwingt ons uiteindelijk om datgene te doen wat onvermijdelijk is.”

Je leest het goed, Ruud ziet de onvermijdelijke crises als een enorme kans. ”Het is een uitnodiging om ons opnieuw te verbinden; met de natuur, met elkaar en met de zelf, de bedoeling. Ik zou graag weer heel jong willen zijn om deze ontwikkeling helemaal mee te maken en een actieve bijdrage te kunnen leveren om de wereld een stap verder te helpen; zoals ik nu ook elke dag opnieuw weer doe. Want deze onvermijdelijke en onomkeerbare omwenteling gaat ons een prachtige kans bieden om onze eigen superkracht te ontdekken, je zou dat je talent kunnen noemen, en om ons echt te verbinden met de bedoeling, namelijk om van betekenis te zijn. In deze gure, uitdagende tijden die op ons af komen kunnen we namelijk van enorme betekenis zijn. Voor elkaar en voor alles wat bloeit en groeit op onze planeet. Het zijn ongelofelijk veel uitdagingen, maar dat leidt tot een ongelofelijk aantrekkelijk betekenisvol leven deze eeuw.”

Van ontkenning naar woede, naar depressie en de oplossing

De wereld gaat dus een enorme omwenteling doormaken, gedwongen door de omstandigheden en ons eigen onvermogen. Zo’n transformatie is te vergelijken met rouwen. Daarom zijn de fases van rouw ook van toepassing op grote maatschappelijke verandering, zegt Ruud, of dat nou de vluchtelingenproblematiek is, of de afname van welvaart of de opwarming van de aarde. “Ontkenning is fase één. Klimaatontkenners hebben we de afgelopen tijd genoeg gehoord. Kun je niet meer ontkennen, dan kom je in fase twee, boosheid. Dat is ook geen oplossing, maar we moeten door die fase heen om in fase drie te komen, onderhandeling. Die fase zie je duidelijk om ons heen, in de onderhandelingen met een Tunesische dictator om vluchtelingen tegen te houden, onderhandelingen met arme landen over het terugdraaien van ontwikkelingshulp, onderhandelingen over zorgbudget en de uitstoot van stikstof. Maar die onderhandelingen zijn uitsluitend vanuit een enkelvoudig belang, en daarmee holistisch gezien onwenselijk. Hiermee lossen we de problemen rond grote transities niet op. Volgende fase: zwaarmoedigheid, pessimisme en zelfs een depressie. Daar kunnen we veel van leren. Bijvoorbeeld om ons te verbinden met het hier en nu. Het echt doorleven van de crisis en niet door symptoombestrijding terug te keren naar onze oude reflexen. Komen we daar doorheen, bijvoorbeeld als we ons opnieuw te verbinden met de natuur en elkaar, komen we bij acceptatie en oplossing.”

Onwetendheid

De polarisatie in de samenleving staat deze verbinding met elkaar en ook de natuur in de weg. Dat heeft veel te maken met onwetendheid, zegt Ruud. Niet met domheid, maar met een gebrek aan kennis, het echt weten, op basis van onweerlegbare feiten. “Als we kijken naar de grootste partij in de Eerste Kamer, dan zie je meteen wat het resultaat is van die grote onwetendheid onder mensen. Hier ligt een taak voor het onderwijs, om ervoor te zorgen dat mensen meer weten en hun mening en opinie beter onderzoeken. En we zijn zelf ook verantwoordelijk voor ons eigen weten. We moeten ons meer verdiepen in de grote thema’s als klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en de oorzaken van ongelijkheid, om zo meer bewust te worden van onze eigen bias; onze eigen cognitieve dissonantie en confirmation bias.”

Hij geeft twee aansprekende voorbeelden: die confirmation bias is dat je je graag, bewust en onbewust laat bevestigen door informatie die jouw opvattingen bevestigt. “Als ik weet welke media je gebruikt, welke kranten en bladen je leest, wie je vrienden zijn, dan weet ik al aardig wat jouw confirmation bias is,” zegt Ruud. En die cognitieve dissonantie laat hij mensen vooral voelen als hij een lezing geeft. Na een hele rij argumenten om geen vlees meer te eten – dierenwelzijn, gezondheidsrisico, klimaatschade – zit de hele zaal ongemakkelijk te schuiven op de stoelen. “De ergernis die je nu voelt, is je eigen cognitieve dissonantie,” zegt hij tegen zijn toehoorders. “Blijf vooral vlees eten als je dat wilt, maar wees je ervan bewust dat je irritatie je vertelt dat je feiten niet wilt horen omdat het niet aansluit bij wat jij graag wilt doen.” Die bias kun je niet uitschakelen, maar als je je ervan bewust bent, helpt dat al om open en empathisch met mensen in gesprek te gaan. “Goed te luisteren, niet alleen wachten tot iemand anders uitgesproken is en jij iets kunt gaan zeggen.”

Ontwikkel je veerkracht, kweek kennis van wie je bent en wat je plek in de wereld is. Verdiep je in de vijf Inner Development Goals, die zorgen voor een naadloze verbinding met de ontketende toekomst, zodat je kunt genieten van wat op je pad komt deze eeuw, in plaats van je te voelen als een slachtoffer van je omgeving. Dat is de enige manier om goed met grote veranderingen om te gaan, reflecteert Ruud. “Ons verbinden met elkaar, met de natuur en met de bedoeling, weer van betekenis zijn, is denk ik de grootste opgave voor de mensheid deze eeuw.”

Luister naar: Gigantische chaos is het beste dat ons kan overkomen, met Ruud Veltenaar

Foto: Julie Kwak (Unsplash)