Wat is ‘energiepopulisme’, en waar komt het vandaan? Volgens Marien Boonman worden door politici soms voor politiek gewin feiten secundair gemaakt en wordt een misleidende voorstelling van zaken gegeven. “Kortetermijnwinst,” zegt hij. “Er zijn er bijna altijd wel verkiezingen in aantocht. Politici kunnen dan blijkbaar de neiging om de werkelijkheid mooier voor te spiegelen dan hij is niet weerstaan. Het probleem ontstaat toch pas na de volgende verkiezingen pas. Dat frustreert me mateloos.”
De complexiteit van de energietransitie speelt natuurlijk een rol, geeft hij toe. Hoe complexer het verhaal, hoe moeilijker het wordt om het nog begrijpelijk te vertellen. Misschien hebben we de simpele ingrepen om de klimaatdoelstellingen te halen, wel zo’n beetje afgerond. De ingewikkelde maatregelen blijven over. “Mensen denken bijvoorbeeld soms dat we in 2050 de energietransitie volledig achter de rug hebben. Dat lijkt mij niet waar, dan zijn we net begonnen. Ook na 2050 hebben we nog energie en spullen nodigen een wereldbevolking die gevoed moet worden. Het naïef om te denken dat de wereld in 2050 af is.”
Strijdige belangen
Helaas is het soms nou eenmaal complex, en lopen dingen daardoor soms enorm mis. Dat drijft hem soms tot wanhoop en nijdige tweets. Het ontstaan van transportschaarste is zo’n complex probleem. Marien: “Als de netbeheerders en hun aandeelhouders beter naar de signalen geluisterd, dan hadden we misschien een deel van de ellende die we nu met transportschaarste ervaren, kunnen voorkomen. Op basis van het energieakkoord uit 2013 kon je al verwachten dat er moest worden geïnvesteerd in het elektriciteitsnet. Dat is niet gebeurd doordat iedereen naar elkaar bleef kijken. De aandeelhouders van de netbeheerders hadden deze impasse in mijn ogen kunnen doorbreken, maar hadden kennelijk ook andere belangen die zij zwaarder wogen.”
Ongelukkige doelen
Daarnaast zijn doelen die op het eerste oog heel goed lijken, soms niet handig geformuleerd. Een goed voorbeeld is het doel om in 2035 een volledig CO2-vrije elektriciteitssector te hebben “Op zichzelf natuurlijk een nobel doel, maar ik denk dat dit ons nog wel eens in de staart kan bijten. Als je per 1 januari 2035 helemaal geen CO2-uitstoot bij elektriciteitsproductie accepteert, kun je daarmee elektrificatie mogelijk in de weg komen te zitten. Dat zou ik zonde vinden, want door warmte en mobiliteit te elektrificeren reduceer je meer CO2-uitstoot dan met het uitfaseren van de uitstoot van gascentrales met steeds minder draaiuren. Daarnaast is die elektrificatie is juist een belangrijke voorwaarde om voldoende te kunnen investeren in duurzame elektriciteitsproductie.”
Realisatie
Een andere grote zorg van Marien zit bij de uitvoering van de energietransitie. “Bij elk groot energieproject is er gedonder over de vergunningen. TenneT kan bijna geen hoogspanningsleiding meer aanleggen zonder tot aan de Raad van State te moeten procederen, Porthos sneuvelde bijna op de stikstofuitstoot. Iedereen kan tegen elke vergunning bezwaar maken. Ter illustratie: De doorlooptijd van een hoogspanningslijn is ongeveer 80 procent voorwerk en procedures en 20 procent daadwerkelijk bouwen. Dat lijkt me niet acceptabel. De rechtsstaat is mij lief, maar op deze manier dreigen we wel compleet vast te lopen. Bestuursrechtelijke procedures maken vooruitgang soms vrijwel onmogelijk. De balans tussen collectief belang en individueel belang lijkt hier langzaam zoek te raken.”
‘Spulletjes kopen’
Een groot nadeel van onze liefde voor consumptie, voor het kopen van spulletjes, zoals Marien het noemt, is dat als die spulletjes wel gemaakt moeten worden. “We hebben af en toe de neiging om de productie van onze spullen te gaan exporteren. Maar als Tata Steel sluit, gaan we dan geen ingeblikte tomaten of auto’s meer kopen? Of gooien we onze uitstoot dan gewoon over de schutting naar een ander continent? En als wij niks meer produceren, hebben we dan nog iets te bieden op het internationale toneel?”
Laten we als Europa ook onze eigen producten blijven maken, bepleit Marien, zodat we niet volledig afhankelijk worden van de import van goederen en ook iets te bieden hebben aan onze handelspartners. Het is geen gegeven dat we altijd kunnen blijven vertrouwen op onze huidige bondgenoten; kijk maar naar de verkiezingen in de Verenigde Staten. Hoe gaat dat aflopen? Als je in wil zetten op defensie en eigen defensie-industrie, zoals we de laatste tijd veel horen, is een staalfabriek best handig, vindt Marien.
Op sommige gebieden is Nederland voorloper, niet alleen in Europa maar zelfs wereldwijd. Een veelgenoemd voorbeeld is ASML. Een waarschuwing van Marien: “Dit soort high-tech bedrijven is natuurlijk iets om trots op te zijn, maar laten we niet gokken op een tweede ASML. Volgens mij moeten we ook zelf een maakindustrie willen hebben. Ik geloof niet dat je met een volledige diensteneconomie volwaardig mee kunt doen in de wereldeconomie. De vraag welke maakindustrie we dan in Nederland willen hebben is uiteindelijk een politieke vraag.”
Maak het simpel
De energietransitie is een complex geheel, dat weet iedereen. Laten we proberen het niet nóg moeilijker te maken, stelt Marien voor. “De afgelopen jaren zijn we er in Nederland heel goed in geworden om zaken heel ingewikkeld en complex te maken. Maar weinig mensen kunnen bijvoorbeeld in één oogopslag hun energierekening begrijpen. Veel lastiger is het om dingen eenvoudig te maken en te houden. Toch moeten we daar in mijn ogen wel naar streven. Alleen zo blijft de energietransitie en het beleid wat daarbij hoort voor voldoende mensen te volgen. Dat is in mijn ogen een belangrijke voorwaarde voor de maatschappelijke acceptatie.”
Die acceptatie is juist een belangrijke voorwaarde om de consument ook zo ver te krijgen zijn gedrag aan te passen. We weten het al uit eerdere podcasts: gedragsverandering is sowieso al lastig. De meeste mensen staan achter het idee dat we ons consumptiepatroon moeten veranderen, zegt Marien. “Maar vraag je tien willekeurige mensen of ze een keer minder op vakantie willen dit jaar, dan wordt het al lastiger. We zijn toch geprogrammeerd om voor ons eigen gerief te kiezen.”
Luister naar de podcast Energiepopulisme moet nu stoppen
Foto: Roman Kraft (Unsplash)
