Denemarken bereikte onlangs een landbouwakkoord, terwijl we hier na vijftien jaar bakkeleien, inclusief tractorblokkades en omgekeerde vlaggen, nog geen stap dichter bij een oplossing zijn gekomen. Dat gegeven intrigeerde Daan Remarque, psycholoog, communicatiespecialist en zelfbenoemd klimaatoptimist, dus verdiepte hij zich in de Deense situatie. “De helft van de landbouw moet weg, zeggen linkse partijen in Nederland. Niet echt een lekkere openingszet voor de onderhandelingen. In Denemarken hebben ze gewerkt met een tripartite-overleg, gesprekken tussen drie partijen die elkaar als gelijkwaardig zien. Het uitgangspunt van de overleggen was: hoe kunnen we elkaars probleem oplossen? Dat vereist dat ze zich verdiepen in elkaar, empathie tonen, zich verplaatsen in de andere partij. En dat is de sleutel tot een oplossing.”

Zoenen met een asbak

Oprechte nieuwsgierigheid en empathie is zijn hele loopbaan de drijfveer van Daan Remarque. Hij begon als klinisch psycholoog, werd daarna al snel marktonderzoeker en daarna communicatiestrateeg. “Juist als het mensen of groepen zijn waar je zelf niet veel mee hebt, moet je nieuwsgierig zijn als ze wilt beïnvloeden. Wil je mensen ervan overtuigen dat ze zich moeten laten vaccineren, stoppen met roken of op een bepaalde partij stemmen, dan moet je eerst weten hoe die groep in elkaar zit en wat ze belangrijk vinden.”

Gaat een maatregel lijnrecht in tegen wat mensen belangrijk vinden, hun belief system zoals Remarque dat noemt, dan gaan de nekharen omhoog en de hakken in het zand. “Extra informatie voeren heeft dan geen zin. Neem nou roken: waarom begrijpen mensen niet dat het slecht voor ze is en dat ze moeten stoppen? Laten we het op de pakjes zetten, in grote letters. Weet je wat, we doen er ook een kleurenfoto bij. En toch blijven mensen roken.” Bij zijn eigen kinderen koos Remarque een andere aanpak. Hij verdiepte zich in de doelgroep en zijn boodschap haakte aan bij wat zij op tienerleeftijd belangrijk vonden. Het risico op kanker was op die leeftijd niet relevant, die stoere jongens op het schoolplein wél. “Daarom vertelde ik dat ze van roken een slechte huid zouden krijgen. En dat niemand wil zoenen met een asbak. Kijk, dát vinden pubers superbelangrijk.”

Vliegen naar de zon

Goed te vergelijken met de transitie naar duurzamer leven. Want de donkergroene argumenten van klimaatwetenschappers passen binnen het belief system van zo’n 5% van de Nederlanders. Tel daarbij nog 15% op van mensen die wel min of meer die kant op neigen, en je houdt nog 80% over die zo niet in elkaar zitten. “Terwijl uit onderzoeken blijkt dat ongeveer 80% van de mensen ervan is overtuigd dat er wat moet gebeuren. Maar de motivatie van mensen in die groep loopt uiteen. Aan de ene kant willen ze dat de kleinkinderen een goed leven hebben. Aan de andere kant willen ze ook met diezelfde kleinkinderen vliegen naar de zon als het hier rotweer is. En de boodschap dat we allemaal moeten veranderen, allemaal moeten inleveren, is gewoon een moeilijk narratief om te verkopen.”

En dan krijgen mensen ‘oplossingsjeuk’, een term die Remarque muntte in zijn column in het Financieel Dagblad. “Een vertaling van de solution aversion, die bleek uit Amerikaans onderzoek. Als republikeinen klimaatoplossingen gepresenteerd kregen die zij als ‘democratisch’ herkenden, ze hun wrevel niet op de oplossing richten, maar op het probleem: klimaatverandering. Zijn de oplossingen meer in lijn met hun overtuiging, dan vinden ze klimaatverandering wel een echt probleem.”

Sluit aan bij de belief systems van de mensen die je wilt overtuigen, dan blijft die oplossingsjeuk weg en worden zowel probleem als oplossingen makkelijker geaccepteerd, zegt Remarque. Communicatie speelt daarbij een subtiele, maar belangrijke rol, blijkt uit het voorbeeld van het Texaanse zwerfafval. “Vrachtwagenchauffeurs gooien hun afval uit het raam van hun truck, daar moest een einde aan komen. Maar de overwegend conservatieve truckdrivers overtuig je niet met een campagne zoals ‘Hou Texas groen’. Daarmee bereik je alleen mensen die al groen denken en hun afval in de vuilnisbak gooien. De campagne werd: Don’t Mess With Texas. Stoer, patriottistisch, het paste perfect. Zie het als een vissen: jij hoeft die worm niet lekker te vinden, je vissen moeten de worm lekker vinden.”

Fijn naar Parijs

Daar kan de Nederlandse milieubeweging nog wat van leren. Spreek mensen aan op waarden die bij ze passen, zegt Remarque. “Bijna niemand gaat met het vliegtuig naar Parijs, maar dat is niet uit duurzaamheidsoverwegingen, de trein is gewoon fijner reizen. Wifi onderweg, comfortabel en voor je het weet sta je op die mooie keitjes voor het Gare du Nord. In Noorwegen worden bijna geen auto’s op fossiele brandstoffen meer verkocht. Dat is namelijk vanaf 1 januari 2024 heel duur, terwijl elektrisch rijden goedkoper wordt gemaakt door belastingvoordeel. Bovendien kun je overal de auto opladen, gratis parkeren en in eerste instantie mochten elektrische auto’s over de busbaan rijden – tot dat zo populair was dat de bus er niet meer doorheen kon.”

Iedereen moet GroenLinks-denken

Het probleem van duurzaamheid, zegt Remarque, is dat het onlosmakelijk lijkt verbonden aan de linkse agenda. “Eigenlijk zeg je daarmee: iedereen moet op de GroenLinks-manier denken, dat is de oplossing voor de wereld. Prima, maar verwacht dan geen grote steun. Terwijl veel mensen wel graag vervuilende energiesystemen willen vervangen voor schone energiesystemen.”

Kijk daarbij naar leiders die een grote groep mensen weten te mobiliseren, adviseert Remarque. “Martin Luther King had een moeilijke boodschap, hij moest aan witte mensen duidelijk maken dat ze discrimineren. Maar hij was dominee en wist iedereen aan te spreken op christelijke principes. Had hij een boze boodschap uitgestrooid over Amerika, dan was zijn mars naar Washington nooit zo’n succes geworden.”

Hij refereert aan de Amerikaanse onderzoeker Frank Luntz, die als spindoctor voor de republikeinen onderzoek doet naar het effect van woorden op kiezers. “Sustainability, zegt hij, is geen goede trigger voor het merendeel van de Amerikanen. Maar zeg je cleaner, safer, healthier, dan krijg je iedereen mee, zowel republikeinen als democraten. En dat geldt ook voor Nederland. Het klimaat moet geen linkse fantasie zijn, het klimaat moet van ons allemaal worden.”

Foto: Moiz K. Malik (Unsplash)

Luister naar: Wie heeft last van oplossingsjeuk, met Daan Remarque