Haar boek ‘Limitarisme’ is een hit. Daarin stelt Ingrid Robeyns, hoogleraar Ethiek van Instituties aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht, dat er een limiet moet worden gesteld aan particuliere rijkdom. Is ze dan een communist? Zeker niet, legt ze uit. “Limitarisme is het idee dat je kunt vaststellen dat mensen teveel geld hebben, net zoals we nu vaststellen dat sommige mensen te weinig inkomen of vermogen hebben. Het gaat over de schade die vermogensconcentratie heeft op de samenleving, op de ecosystemen en op de democratie. Een groot vermogen is verkwistend, want vanaf een bepaald punt kun je je eigen kwaliteit van leven niet meer vergroten, dus wat moeten mensen dan met dat geld? Herverdeling zou een aantal concrete problemen oplossen. En dan heb je nog het fundamentele filosofische punt dat miljoenen verdienen moreel niet te verantwoorden is. Een bepaalde mate van ongelijkheid is te rechtvaardigheid, maar dat is niet het geval voor de grote ongelijkheid die we nu zien.”

Duizend mooie huizen

Waar trekt Robeyns de grens? Hoeveel geld mogen mensen bij elkaar sparen, boven welk bedrag houdt het op? Tien miljoen, een miljard? “Een miljard is veel te veel, dat is duizend miljoen. Een miljoen is een mooi huis, een heel mooi huis, maar waarom zou iemand duizend mooie huizen moeten bezitten, of het equivalent daarvan?”

Geld maakt niet gelukkig, dat weet Robeyns. Maar ze heeft veel overtuigender argumenten om ervoor te pleiten een grens te stellen aan het particuliere vermogen. “Het werk van econoom Tim Jackson is in dit geval interessant, hij brengt welvaartsziektes in verband met het kapitalisme. Eind jaren zeventig is een shift gekomen van een sociaaldemocratie naar neoliberaal kapitalisme. Toen is de vermogensongelijkheid sterk gegroeid. De beloning van de productiefactor arbeid werd kleiner, de invloed van aandeelhouders en bedrijfseigenaren ging omhoog.”

Wat moeten die miljonairs eigenlijk met hun geld doen? Weggeven, zegt Ingrid. “Chuck Feeney heeft van zijn vermogen 8 miljard weggeven. Ook MacKenzie Scott, de ex van Jeff Bezos, heeft beloofd haar 2 miljard weg te geven om het terug te geven aan de maatschappij, aan groepen die zij ziet als slachtoffer van het systeem. Een goede zaak, ze gebruikt haar vermogen niet om mars te koloniseren of om andere slechte dingen mee te doen.”

Geniaal businessplan

De helft van de grote vermogens komen uit erfenissen. Dus hoewel soms het beeld bestaat dat rijkdom voortkomt uit bijvoorbeeld een geniaal businessplan, is dat maar deels waar. “Een erfenis is dus per definitie niet iets wat je hebt verdiend, het valt je gewoon in de schoot. Daarom moeten we de discussie over erfenis en erfbelasting voeren. En we moeten ons daarbij niet laten meeslepen door sentimenten over het gouden kettinkje van je oma, waar klassiek liberalen altijd meteen mee komen. Van kleine erfenissen moeten we afblijven, maar idealiter zou ik grote erfenissen willen terugbrengen naar de samenleving en geven aan mensen die helemaal geen erfenis krijgen. Een erfenis van 100.000 euro is niet voldoende om politieke invloed te kopen, maar het is wel een mooie aanbetaling op een koophuis.”

Meer geld, minder belasting

Stel dat alle miljardairs minimaal twee procent belasting betalen over hun vermogen. Als je weet dat miljardairs gemiddeld zeven procent rendement op hun vermogen hebben, dan zou dat door deze maatregel maar vijf procent worden. “Daar heeft econoom Gabriel Zucman onderzoek naar gedaan. Hij laat zien dat wij in Nederland, net als de Verenigde Staten, een regressief belastingstelsel hebben. Dat betekent dat rijke mensen minder belasting betalen dan de middenklasse en de armsten. Uit een interdepartementaal onderzoek van de Nederlandse overheid uit 2021 bleek dat één procent van de Nederlandse bevolking beschikt over 26 procent van het vermogen. Hieruit ontstond een voorstel om het belastingstelsel te hervormen en inkomen uit kapitaal meer te belasten. Onder het laatste kabinet Rutte lag er een kleine belastingswijziging die in die richting ging op tafel, maar dat voorstel is door het kabinet Schoof zonder ruchtbaarheid weer ingetrokken. Dat voorstel zou anderhalf tot drie miljard aan belastingsinkomsten hebben opgebracht.”

Superieur

Stel dat er een maximum limiet op vermogen zou komen, op stel: tien miljoen, wat zou er dan veranderen? Ingrid: “Grotere kansengelijkheid. Maar critici zullen zeggen dat ondernemers niet meer willen werken als ze maximaal 10 miljoen vermogen kunnen vergaren. En daardoor wordt iedereen armen. Als dat waar is, dan is er toch iets heel raars aan de hand in onze samenleving? Ondernemers hebben een creatieve geest, zij willen problemen oplossen, ze willen iets maken. Verschillen tussen mensen zullen we altijd houden. Sommige mensen voelen zich superieur door hun vermogen. Daar ligt al de kern van het probleem.”

Op Springtij roept Robeyns op om het gesprek te verbreden. “Er bestaat niet zoiets als een visieloze politiek. Als we niet zelf bepalen waar we heen willen, doen de miljardairs het wel voor ons.”

Luister ook naar de podcast: Limitarisme, een bovengrens aan rijkdom

Foto: Juan Marin (Unsplash)