Marthe Hesselmans is wetenschappelijk onderzoeker bij de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Onlangs publiceerde dat onderzoeksinstituut het rapport Goede Zaken, met aanbevelingen om het bedrijfsleven intensief te betrekken bij de oplossing van grote maatschappelijke vraagstukken. ‘Als WRR geven we onafhankelijk advies voor het regeringsbeleid, niet per se aan het eerstvolgende of zittende kabinet, maar over kabinetten heen. We kijken naar langetermijnvraagstukken, die soms lang vastzitten,’ legt Marthe uit.

Onderin de la

Ik zie dat die rapporten soms in een diepe bureaulade lijken te verdwijnen. Neem nou het rapport over netcongestie, dat in 2006 verscheen. Ik sprak erover met analist energietransitie Sanne de Boer in de podcast File op het elektriciteitsnet, veel actie op dat gebied heb ik nog niet gezien. Dat geldt ook voor het rapport over de gezondheidszorg, waarin de WRR de verontrustende conclusie trok dat over twintig jaar een op de vier Nederlanders in de gezondheidszorg moet werken, willen we de zorg bereikbaar houden voor iedereen. ‘Dat onze aanbevelingen serieuzer genomen mogen worden, vinden wij zelf ook’, zegt Marthe. ‘Tegelijk wil ik benadrukken dat zo’n rapport als Goede Zaken niet op zichzelf staat en dat het tijd vraagt om sommige beleidspatronen te doorbreken. Voorafgaand aan publicatie hebben we veel gesprekken gevoerd over de problematiek, zowel met overheid als innovatieve bedrijven. En ook na verschijnen blijven we betrokken, bijvoorbeeld in sessies met bestuurders en het bedrijfsleven, variërend van kleine start-ups in de chemie tot grote levensmiddelenbedrijven en verzekeraars.’

Gunstig vernieuwingsklimaat

Nederland heeft een gunstig vestigingsklimaat, maar Marthe pleit vooral voor een gunstig vernieuwingsklimaat. ‘Bedrijvigheid is goed voor het bruto nationaal product en de werkgelegenheid. Maar we mogen meer verwachten. Laten we maar eens nadenken welke bedrijven we als land willen aantrekken en welke bijdrage ze kunnen leveren aan de grote uitdagingen waar we voor staan.’

De focus van het rapport Goed Zaken is zakelijk. Zo adviseert Marthe om te kijken naar de kern van de bedrijfsvoering, en daar keuzes te maken die positief bijdragen aan de samenleving. ‘We spraken met een bedrijf dat sauzen maakt. Zij kunnen bijvoorbeeld minder suiker of zout toevoegen aan de saus, de verpakking duurzamer maken, of statushouders als werknemers inzetten en die ook Nederlands leren.’

Tegen het verdienmodel

Onmogelijk? Marthe’s ervaringen uit Zuid-Afrika, vlak na de afschaffing van het apartheidsregime, laten zien hoeveel invloed bedrijven kunnen hebben op grote veranderingen. ‘Tijdens mijn promotieonderzoek zag ik hoe het bedrijfsleven een rol speelde bij het afbouwen van het regime. Bedrijven ontdekten namelijk dat de segregatie van bevolkingsgroepen hun verdienmodel tegenwerkte. Het loonde niet meer. Ze brachten de boel in beweging, vanuit welbegrepen eigenbelang.’

Stop met pamperen

Het bedrijfsleven mag best een duwtje in de rug krijgen. Met subsidies, bijvoorbeeld, die ervoor zorgen dat innovatie rendabel wordt en bedrijfsactiviteiten die niet duurzaam zijn, belasten. Maar Marthe is kritisch op de support die bedrijven nu krijgen. ‘Het bedrijfsleven wordt gepamperd met fiscale regelingen en mild toezicht. We zien dat een onevenredig deel van die financiële steun terecht komt bij gevestigde bedrijven en we zien onvoldoende bewijs dat zij daarmee daadwerkelijk bijdragen aan de samenleving. Bovendien wordt het bedrijfsleven op die manier afhankelijk van subsidie. Zo zagen wij dat een groot chemiebedrijf wel bezig is met elektrificatie, maar dat komt niet echt van de grond omdat er mogelijk subsidie aankomt. De plannen liggen op de plank, maar ze worden niet uitgevoerd.’

Eisen stellen

Veranderingen gaan niet zonder slag of stoot. De transitie van DSM weg van de kolenmijnen, bijvoorbeeld, had impact op de lokale economie, veel mensen verloren daar hun baan. Marthe: ‘Maatschappelijke opgaven kunnen ook lastig worden voor andere bedrijfstakken, zoals kassen in het Westland of de bloementeelt waarvoor nu nog veel fossiele energie of goedkope arbeidsmigratie nodig is. Die pijn moeten we durven nemen, maar wel in goede banen leiden. Hoe langer je dat uitstelt, hoe pijnlijker het wordt.’

Spreek de vernieuwingskracht van het bedrijfsleven aan, betoogt Marthe. ‘Daag bedrijven uit met duidelijke normen en leg de lat hoog. In de bouwsector is de overheid de grootste opdrachtgever, blijkt uit ons onderzoek. Dat biedt de mogelijkheid om eisen te stellen, bijvoorbeeld dat je meer met hout wilt laten bouwen, of met gerecycled beton. Gemeente Almere heeft bijvoorbeeld fietspaden laten aanleggen van gerecycled beton. Zo creëert de overheid een nieuwe markt.’

En wie gaat dat betalen, die innovatie en de vernieuwingskracht in het bedrijfsleven? Dat is een van de laatste aanbevelingen in het rapport. Zet een privaat-publieke investeringsbank op, adviseert de WRR. ‘Breng daarin een nationaal groeifonds en bijvoorbeeld InvestNL samen. Daar kun je grote veranderingen mee financieren. Dat moet niet alleen vanuit de overheid komen, er moet privaat geld in zitten. Breng kennis van de overheid en het bedrijfsleven samen en koppel dat aan de langetermijnopgave, zodat je niet afhankelijk bent van de grillen van de politiek of van de markt.’

Luister naar het volledige gesprek met Marthe Hesselmans: Stop met het pamperen van het bedrijfsleven

Foto: Phil Desforges (Unsplash)